میراث جهانی یونسکو در کرواسی، مقدونیه و مونتنگرو در معرض خسارات بی سابقه و جدیدی از سوی انبوهی از گردشگری کنترل نشده هستند که این امر باعث شده تا جایگاه و موقعیت میراث‌های ثبت شده این کشورها زیر سوال برود.   

اینطور به نظر می‌رسد که در کنار آلودگی‌های زیست محیطی که پیرامون این میراث‌ها را احاطه کرده است، تعداد کنترل نشده گردشگران نیز در آینده‌ای نزدیک برخی از این میراث‌ها را به طور کامل تخریب خواهد کرد. نهایتاً این امر ممکن است منجر به این شود که جایگاه افتخاری که نصیب کشورها شده نیز از آنها سلب شود.

شهر قدیمی دوبروویک

شهر ساحلی دوبروونیک [Dubrovnik] که لرد جورج بیران [Lord George Gordon Byron] شاعر  معروف انگلیسی از آن به عنوان «مروارید آدریاتیک» در کرواسی یاد کرده است، دریاچه‌های پارک ملی پلیتویسه [Plitvice] در مرکز کرواسی، شهر ساحلی و باستانی کوتور [Kotor] در مونته‌نگرو و مقدونیه واقع در تاریخی‌ترین ناحیه این کشور، شهر ساحلی اوهرید [Ohrid] در کنار دریاچه نزدیک آن از جمله میراث‌های ثبت شده جهانی هستند که در غرب حوزه بالکان در بیشترین معرض خطر قرار دارند.

پهلو گرفتن کشتی‌های تفریحی کروز، تهدیدی جدی برای مروارید آدریاتیک

کشتی‌های تفریحی کروز در بندر دوبروونیک

نگرانی‌های مردم عادی شهر در سال‌های اخیر در مورد تعداد فزاینده کشتی‌های تفریحی کروز که در نزدیکی بندر لنگر می‌اندازند، نگرانی‌های مشابهی را همچون شهر ونیز در ایتالیا به ذهن همگان متبادر می‌کند؛ چراکه آن شهر هم در معرض از دست دادن موقعیت ثبت جهانی میراث خود است.

شهر قدیمی دوران رنسانسی دوبروونیک که به عنوان نماد فرهنگ اروپایی در دنیا شناخته شده است، در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. طبق اطلاعاتی که اداره گردشگری شهر دوبروونیک اعلام کرد، این شهر باجمعیتی حدود ۴۰ هزار نفر، سالانه با میزبانی بالغ بر یک میلیون گردشگر دست و پنجه نرم می‌کند.

علاوه بر این، رقم ذکر شده صرفاً برای افرادی است که شب‌ها در این شهر اقامت کرده‌اند و افرادی که در روز با کشتی‌های کروز در این شهر رفت و آمد کرده‌اند، در این آمار حساب نشده‌اند.

طبق گفته مقامات مسئول در بندر شهر دوبروونیک، سال گذشته جمعیتی بالغ بر ۸۰۰ هزار توریست صرفاً از طریق کشتی‌های کروز به شهر وارد شده‌اند که این تعداد گاه به رقمی معادل ۱۰ هزار گردشگر در روز می‌رسید.

از آنجایی‌که هیچگونه اطلاعات قابل اطمینانی در دست نیست که درآمد شهر از ورود این مسافران کوتاه مدت به چه میزان است، اما بسیاری از افراد در مورد سودآوری این نوع از گردشگری سوالاتی را مطرح می‌کنند. در سال ۲۰۱۰ موسسه جهانگردی کرواسی حساب کرد که این کشور رقمی معادل ۵۳ میلیون یورو از ورود این کشتی‌های تفریحی به سراسر کشور درآمد کسب کرده است که بیش از ۸۰ درصد آن به شهر دوبروونیک اختصاص داشته است.

هرچند اطلاعات مشابهی نشان می‌دهند که اگر بخواهیم عامل خسارات وارد شده به محیط زیست کرواسی را در این ارزشیابی به حساب بیاوریم، مجموع هزینه‌های مصرف شده برای جبران خسارات وارده، رقم بسیار بالاتر ۳۳۸ میلیون یورویی را به همراه دارد.

گردشگران در حال گذراندن اوقات خود در کنار دریاچه‌های پلیتویسه

وران پیرسیچ [Vjeran Pirsic] فعال زیست محیطی بلندپایه در کرواسی در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که: «رویدادهایی که در اینجا در حال رخ دادن هستند، یک فاجعه تمام عیار به شمار می‌آیند.»

وی به این نکته نیز اشاره کرد که دریاچه‌های پلیتویسه که آن نیز میراث جهانی یونسکو در کرواسی به حساب آمده و از یک سری دریاچه‌هایی ساخته شده که در پارک ملی قرار دارند، برای سدهای طبیعی اش نیز برای جهانیان شناخته شده است؛ چرا که این سدهای طبیعی یک سری دریاچه‌ها، غارها و آبشارهای طبیعی را خلق کرده‌اند.

در سال گذشته اینطور هشدار داده شد که به دلیل تعداد بالای گردشگر، یعنی رقمی در حدود ۱.۳ میلیون بازدیدکننده در سال که این تعداد در فصول شلوغ مثل جولای و آگوست به ۱۵ هزار نفر در روز نیز می‌رسد، این منطقه در خطر از دست دادن جایگاه میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.

پیرسیچ اشاره کرد که تمامی میراث‌های ثبت شده جهانی یونسکو باید بر اساس برنامه‌های مدیریتی مثل «ظرفیت مکان» اداره شوند که از قبل به مسئولین ذیربط آنها ارائه شده‌اند. این اصطلاح بدان معنا است که چه تعداد بازدیدکننده به طور روزانه می‌توانند پلیتویسه را بازدید کرده و چه تعداد کشتی کروز حق لنگر انداختن در ساحل دوبروونیک را دارند.

وی در ادامه گفت: «این روشی که ما پیش گرفته‌ایم، محکوم به نابودی است. اولاً با این روش پدیده‌های طبیعی در معرض تخریب قرار می‌گیرند. یعنی انبوه گردشگران قطعاً هیچگونه سود و منفعتی برای دریاچه‌های پلیتویسه به همراه ندارند. دوماً خود مقصد گردشگری مورد نظر در حالی تخریب می‌شود که از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است.»

تجارت احزاب سیاسی، تهدیدی برای کوتور

شهر قدیمی کوتور

در همسایگی مونته‌نگرو، برای اینکه مرکز شهر قدیمی کوتور جایگاه خود در فهرست میراث جهانی یونسکو را حفظ و تضمین کند، در حالی از سوی دولت مقرراتی مثل ممنوعیت ساخت و ساز در مرکز این شهر تصویب شد که این امر جنجال‌هایی را نیز به همراه داشت.

مقامات محلی شهر که امروزه برای اولین بار در سه دهه اخیر از سوی احزاب مخالف اداره می‌شود، چنین ادعا کردند که مقررات مربوطه، شکل تازه‌ای از اعمال فشارهای سیاسی بر روی حکومت‌های محلی به شمار می‌آیند. آنها بر این عقیده هستند که طی دو دهه قبل مقامات ملی هیچگونه اقدامی برای توقف ساخت و ساز غیرقانونی در کوتور انجام نداده‌اند.

ولادمیر جوکیچ [Vladimir Jokic] شهردار کوتور در مصاحبه خود در روز ۶ آوریل ۲۰۱۷ (۱۷ فروردین ۹۶) اینطور ادعا کرد که: «جایگاه کوتور در فهرست سازمان جهانی یونسکو با فعالیت‌های ساختمانی و اقدامات افراد قدرتمند و خانواده‌هایی در معرض خطر قرار گرفته است که با مقامات دولت مرکزی در ارتباط هستند.»

در پی واکنش تند و جدی جلسه کمیته مجمع جهانی یونسکو که در جولای گذشته در استانبول برگزار شد، تصمیمی مبنی بر ممنوعیت ساخت و ساز در این شهر برای مدت شش ماه اتخاذ شد.

کشتی‌های کروزی که در حال تردد در ساحل کوتور هستند

این اتفاق نشان می‌دهد که خطر حذف کوتور از فهرست میراث جهانی یونسکو که در سال ۱۹۷۹ به آن ملحق شده، مسئله ای کاملا جدی است. از سال ۲۰۱۳ که یونسکو به خاطر ساخت و سازهای بی‌رویه، شهرسازی مدرن و گردشگری‌های کنترل نشده (دلایل مشابه مطرح شده برای دوبروونیک) وضعیت محدوده شهر قدیمی قرون وسطایی کوتور را وخیم و بحرانی ارزیابی کرد و در این مورد هشدارهای لازم را داد، تعداد زیادی از کشتی‌های تفریحی کروز در بندر کوچک این شهر لنگر انداخته‌اند.

به مونتنگرو هشدار داده شده بود که اگر علاقه‌مند است تا کوتور همچنان در فهرست میراث جهانی یونسکو باقی بماند، فقط تا نیمه‌های ماه مارس ۲۰۱۷ وقت دارد تا موانع مطرح شده‌ای را که در مسیر تحقق این امر است، از سر راه بردارد. برنامه اقدام که در فوریه گذشته به تصویب دولت رسید، دستور توقف ساخت و ساز را حداقل به طور موقت به تجار این ناحیه تحمیل کرده است.

هرچند مخالفین این قانون فاش کردند که چند روز قبل از اعلام مقررات جدید محافظتی که در ۵ آوریل تصویب شد، دولت مرکزی مجوز ساخت و سازهای متعددی را به چند مجموعه تفریحی و گردشگری بزرگ در شهر اعطاء کرده است. آنها می‌گویند حکومت دقیقاً بعد از اینکه مخالفان آنها به شهرداری راه یافته‌اند، چنین قانونی را مصوب کرده است.

بزرگراهی که مشکلاتی را به شهر اوهرید تحمیل کرده است

ساحل دریاچه اوهرید

عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین دریاچه حوزه کشورهای بالکان در مرز مقدونیه با آلبانی به شکل نیمه جزیره‌ای کوچک به نام دریاچه اوهرید قرار دارد که یکی از ۲۸ مواردی در فهرست میراث جهانی یونسکو به حساب می‌آید که در هر دو دسته میراث فرهنگی و میراث طبیعی به ثبت رسیده است.

در کنار جذابیت‌های طبیعی موجود در این منطقه، آنجا خانه بسیاری از گونه‌های بومی گیاهی و جانوری از قبیل ماهی قزل آلای اوهرید به حساب می‌آید. آنچه که اوهرید را ویژه ساخته، میراث غنی فرهنگی این ناحیه است. شهر پر از کلیساهای قدیمی، خانه‌های خوش منظره و مجسمه‌هایی است که قدمت آنها به قرون قبل برمی‌گردد. دریاچه و شهر اوهرید هر دو، اصلی‌ترین جاذبه گردشگری مقدونیه به حساب می‌آیند.

ساحل دریاچه اوهرید

با این وجود از زمانی که قرار شد با بودجه دولتی جاده‌ای سریع السیر در امتداد ساحل دریاچه اوهرید ساخته شود که در صورت ساخت، شهر به صومعه نوام مقدس [St Naum] متصل خواهد شد، این منطقه از سوی سازمان جهانی یونسکو تحت نظر قرار گرفته شد. همچنین طراحی این جاده به شکلی است که در صورت ساخت از میان کوه گالیسیکا [Galicica] عبور خواهد کرد که خانه بسیاری از گونه‌های نادر گیاهی و جانوری به شمار می‌آید.

در شروع هفته جاری، قرار است گروهی متشکل از متخصصین یونسکو ضمن بازدید از اوهرید، بازرسی کنند که آیا برنامه‌های ساخت و سازهای بی رویه جایگاه و موقعیت این میراث ثبت شده جهانی را به خطر می‌اندازد یا خیر.

به اضافه، یونسکو تلاش دارد تا نقشه‌های ساخت و ساز در پیست اسکی کوه گالیسیکا و سه مرکز گردشگری جدید ساحلی این شهر را نیز مورد بررسی و ارزیابی خود قرار دهد.

پیشتر متخصصین زیست محیطی اشاره کرده‌اند که ساخت و سازهای بی‌رویه، این شهر را در فهرست منطقه «در معرض خطر» آورده است که در این‌صورت، تنها یک گام دیگر تا از دست دادن موقعیت میراث جهانی یونسکو برای این شهر فاصله باقی می‌ماند.

میراث جهانی یونسکو در واقع نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است.

بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌ عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.